Psihoanaliza je disciplina koja za cilj ima izučavanje nesvesnih psihičkih procesa. Ona je, za sada, najbolji način za razumevanje uma, a njena tehnika najefikasniji tretman u lečenju psihičke patnje. Predstavlja najkompleksniju teoriju ličnosti koja nudi duboko sagledavanje ljudskog ponašanja, želja i potreba.
Frojdovom geniju dugujemo otkriće i/ili kreaciju psihoanalize. Sigmund Frojd je rođen 6.5.1856. u Frajbergu u Austro-Ugarskoj monarhiji (sadašnji Pribor, Češka Republika). Umro je u Londonu 1938. na pragu Drugog svetskog rata čije katastrofalne posledice je nagovestio. Na početku njegovog života, porodica se preselila iz Frajberga u Beč. Vodio je jednostavan, porodični život bečkog intelektualca, ali njegov lik i delo i dalje bude radoznalost i predstavljaju neiscrpan izvor istraživanja. Događaje iz njegove intelektualne biografije najbliže možemo opisati kao dugu autobiografsku novelu, koja je dopisivana u više navrata. U pisanu zaostavštinu o njegovom životu spadaju njegove prepiske, knjige napisane od bivših pacijenata, kao i zvanične i nezvanične biografije.
Njegova namera, kao neurologa, je bila da pruži naučno objašnjenje psihičkih procesa, no ubrzo je shvatio da to nije moguće. Psihičko kao skup svojstava koje je u stvaranju, ne može biti redukovano samo na anatomiju i fiziologiju nervnog sistema, jer je povezano sa svetom značenja, jezika i socijalnim. Nemoguće je razumeti um bez njegovog socijalnog, intersubjektivnog i transindividualnog porekla. Tako je Frojd pokušao da spoji različite, udaljene delove odredjenih koncepata, kojim su se bavili i njegovi poznati savremenici Niče, Šopenhauer i Žane, u veoma originalnu sintezu, čime je postavio osnove psihoanalitičke teorije i prakse.
Identfikovao je tri stuba psihoanalitičke teorije koji su validni i danas: koncept nesvesnog, ulogu seksualnosti u psihološkom razvoju, a snovima dao „centralnu poziciju“ u istraživanju unutrašnjeg sveta individue.
Modifikovao je tehniku hipnoze, osmislio „seting“ koji je preduslov „sanjanja“ tokom seanse, koncept slobodnih asocijacija i interpretacije snova, a sa strane analitičara slobodno lebdeću pažnju, što čini temelje psihoanalitičke tehnike.
Po povratku u Beč iz Pariza gde je učio od Šarkoa, gotovo slučajno, sa svojim mentorom Brojerom, otkriva da se modifikacijom tehnike hipnoze, uvodjenjem u hipnoidno stanje, prevazilaze njena ograničenja. To je jedan od razloga zašto se kauč i danas koristi u psihoanalizi: spoljašnji stimulusi se redukuju, ne bi li se omogućilo drugačije stanje budnosti, što blize unutrašnjem svetu. Ovakvo bazično funkcionisanje mišljenja po strukturi slično sanjanju Frojd je nazvao slobodnim asocijacijama. One omogućavaju da se prodre u najskrivenije delove psihe gde leže sećanja na traumu koja se manifestuje kroz simptome neuroze. Ova potisnuta, nesvesno izbrisana memorija, predstavlja strano telo, nešto što nije deo psihičkog tkiva. Tako je Frojd došao do svoje čuvene definicije, da „histerici pate od sećanja“ (1895) i otišao dalje uvodeći koncept infantilne seksualnosti koja je uvek prisutna u psihičkom životu pojedinca. Po Frojdovom modelu, psihički razvoj se odvija kroz predvidive evolucione stadijume-oralni, analni i genitalni- koji imaju specifične anksioznosti i odbrane, pa fiksacija na neki od ovih stadijuma može biti polazna tačka različitih poremećaja.
U istoriji psihoanalitičke tehnike, „fundamentalno pravilo“- pravilo slobodnih asocijacija je bilo od krucijalnog značaja. „Od analizanta se traži da kaže sve sto misli i oseća, ne selektujući i ne izostavljajući bilo šta od onog sto mu je na umu, bez obzira da li mu se sadržaj čini prijatnim, besmislenim, nedovoljno interesantnim ili važnim.“ (Laplanche, Pontalis 1967). Ovo pravilo je u vreme početaka psihoanalize bilo neophodno verbalizovati kao pravilo regulacije da bi se ona odvijala. Danas je metod funkcionisanja po principu „ slobodnih asocijacija“ cilj u tretmanu do koga treba doći, jer je mentalno i komunikativno funkcionisanje ko-generisano u odnosu između analizanta i analitičara.
Za Frojda su „nusprodukti“ ljudske psihe, kakvim su ih do tada mnogi smatrali, snovi, jezičke omaške, paraprakse, pošalice delili sa histeričnim simptomima činjenicu da su bili kompromisne solucije, koje su dopuštale maskranim urodjenim impulsima seksualne i agresivne prirode koji su naseljavali nesvesno da prodru u svesno.
Jedan od zadataka psihoanalitičara, po Frojdu, tokom psihoanalitičkog procesa je interpretacija- tumačenje derivata nesvesnog koji se na taj način dovode u svesno. Osvešćivanjem negativnih iskustava, anksioznosti i primitivnih odbrana, koja su potisnuta represijom koja pokriva traumu se dolazi do uvida što je po Frojdu vodilo do katarze i nestajanja simptoma.
Tokom istorije psihoanalize važnost odredjenih koncepata, njihov isceljujući potencijal i razumevanje su se menjali, ali ono što je ostalo centralno, kao objekat proučavanja i mesto transformacije je nesveno, sa snovima kao „ kraljevskim putem“ kojim se mogu spoznati i proceniti određeni aspekti njegovog funkcionisanja.
Postavlja se pitanje da li Frojd otkrio ili izmislio nesvesno. Možda je najbolje reći da je i otkrio i izmislio (Civitarese, Ferro 2020). Nesvesno predstavlja koncept-metaforu koja ima ulogu instrumenta koja u isto vreme istražuje i proširuje polje psihoanalize. Možda samo na ovaj način možemo razumeti zašto različiti koncepti nesvesnog mogu postojati jedno pored drugog manje ili više harmonično. Nesvesno, stoga, nije unificiran koncept. Čak je i sam Frojd izneo nekoliko modela nesvesnog, a druge modele i pristupe nesvesnom, predstavili vodeći psihoanalitički autori posle njega, kao što su Klein, Fairbrain, Lacan i Bion.
U Frojdovom radu imamo dve verzije nesvesnog. U prvoj verziji Frojd je imao na umu dva različita mesta koja su odvojena duplom granicom (cenzurom). U drugoj verziji se referisao više na procese i manje na prostor, koliko god to metaforično zvučalo. Frojd je začeo ideju uma kao tripartitne strukture , koja se sastoji od Ida, Ega i Super-Ega, čime ga je učinio dinamičnijim. „Tamo je gde je Id neka bude Ego!“ (1923) je poznata rečenica koja je najbolje odslikavala šta je za Frojda bio cilj psihoanalitičkog tretmana.
Frojdova teorija je teorija nagona, seksualnih i agresivnih pulsija koje je smatrao urođenim, a koji pored ranih emocionalnih iskustava i odnosa sa značajnim osobama iz detinjstva primarno upravljaju našim životima. Model ranih odnosa i iskustava prenose se sa značajnih figura na samog analitičara u okviru psihoanalitičkog procesa. Pomenuti fenomen je nazvao transferom, čime je odnos sa analitičarem u isto vreme postao prepreka i pokretač analitičkog procesa.
Psihoanaliza se na svom putu granala od instiktivne teorije, preko teorije objektnih odnosa, do relacionih i teorija polja, tako da danas možemo govoriti o multilingvalnoj psihoanalizi koja osnovne teorijske koncepte i njihove implikacije na tehniku razume iz različitih verteksa. Savremena psihoanaliza naglašava važnost odnosa anlitičar-pacijent, ulogu sanjarenja i intuicije kao detektora onoga što se dešava na dubokom emotivnom planu i zajedničke kontrukcije značenja tokom analitičkom rada. Na samim počecima analitičar je bio aktivni, ali neutrani slušalac koji daje interpretacije. Tokom vremena sve više značaja se pridavalo kvalitetu odnosa tokom analitičke situacije, a zatim i kvalitetu mentalnog (ne)funkcionisanja analitičara u kontaktu sa umom pacijenta gde leži snaga analize, ali i njena ograničenja, Ovo je obogatilo psihoanalizu i unelo živost u psihoanalitički diskurs, ali takođe proširilo polje njenog delovanja i primenu u svakodnevnoj psihijatrijskoj praksi. Od samog početka do danas psihoanaliza se nalazi u čvrstoj vezi sa humanističkim naukama i umetnošću sa kojom deli mnogo zajedničkih elemenata, pa se često postavlja pitanja da li je psihoanaliza nauka ili umetnost. Kao i nesvesno, možda je ona i jedno i drugo. Nešto sto je oduvek postojalo i što je trebalo otkriti, kao i nešto što zahteva, da bi bilo isceljujuće, da bude i ko-kreirano u analitičkom odnosu, koji sa sobom nosi intimnost i obostrano poverenje.
“Ne postoji ništa takvo kao beba (sama)” je rečenica čuvenog psihoanalitičara Donalda Vinikota (1960) koji je želeo da naglasi da je psihološki, ali i telesni razvoj bebe nemoguć bez negujućeg odnosa značajnog drugog i podržavajuće sredine. Stoga, možemo slobodno reći da je profesionalni i lični razvoj psihoanalitičara nemoguć bez udruživanja, komunikacije, razmene kliničkih iskustava i znanja koji traje tokom celog aktivnog profesionalnog života sa drugim psihoanalitičarima unutar matičnih društava, internacionalne psihoanalitičke i šire društvene zajednice.
Ova neophodna praksa udruživanja je veoma rano prepoznata i započeta 1906. godine kada je u Beču od strane Sigmunda Frojda osnovana Međunarodna psihoanalitička asocijacija (IPA), a Evropska psihoanalitička federacija kao zajednica društava funkcioniše od 1966. godine.
Beogradsko psihoanalitičko društvo je punopravni član obe organizacije od 2007. godine.
Istorija psihoanalitičke misli u Srbiji ima duboke korene. Sam početak datira od pre Prvog svetskog rata, s kontinuitetom koji je sačuvan do danas, uprkos turbulentnoj i tragičnoj istoriji – ratovima i političkim promenama.
Zbog geografskog položaja i kulturnih uticaja, eminentni intelektualci koji su se školovali u Austriji i Nemačkoj bili su ključni za širenje psihoanalize u prvim decenijama 20. veka.
Jedan od prvih koji je proučavao psihoanalizu bio je Nikola Popovć (1883-1970), filozof i kasnije univerzitetski profesor, obrazovan u Berlinu 1914. Objavio je prve knjige o psihoanalizi i uveo je kao predmet na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Objavljena je kratka recenzija « Psihoanalitička metoda » u knjizi « Psihologija » profesora Borislava Lorenca 1926. godine i članak « Razmišljanja o psihoanalizi » autora Huga Klajna 1929. Ovaj članak je na popularan način objašnjavao različite psihoanalitičke koncepte, čineći ih pristupačnima široj javnosti. Prvi prevodi Frojdovih dela “Uvod u psihoanalizu” profesora Lorenca i “Psihopatologija svakodnevnog život”’ Huga Klajna, objavljeni su 1933. i 1937. godine. Nikola Popović je takođe objavio “Predavanja o psihoanalizi” 1934. i “Psihoanaliza – Osnovna učenja Sigmunda Frojda” 1935. godine.
Prvi praktikujući psihoanalitičari u Srbiji pre Drugog svetskog rata bili su Nikola Mikloš Šugar (1897-1945) i Hugo Klajn (1894-1981), obojica iz jevrejskih, jugoslovenskih porodica.
Hugo Klajn je studirao medicinu u Beču od 1912. i prisustvovao predavanjima Viktora Tauska, koji je tečno je govorio srpsko-hrvatski. Na početku Prvog svetskog rata Klain je bio je regrutovan u Austro-Ugarsku vojsku, a nakon završetka medicinskih studija vratio se u svoju zemlju. Između 1921. i 1923. godine studirao je kod Vagner-Jauriga i Emila Krepelina u Minhenu, a zatim je u Beču zatražio Frojdovu preporuku za početak analitičke obuke. Frojd je preporučio Edvarda Hicmana, ali je Klajn odlučio da se obrati Paulu Šilderu.
Nikola Šugar je završio Medicinski fakultet u Pragu 1923. godine. Nakon toga je nastavio studije neuropsihijatrije u Berlinu, gde se zainteresovao za psihoanalizu. Prošao je dve godine analize sa Bemom, a nakon toga je otišao u Beč radi dalje obuke, gde je prisustvovao Frojdovim predavanjima. Postao je pridruženi član Bečkog psihoanalitičkog društva (1933-1938) i Budimpeštanskog psihoanalitičkog društva (1938). Vratio se u Beograd 1937. godine i osnovao Beogradsko psihoanalitičko društvo 1938. godine koje je brojalo osam članova. Društvo je organizovalo naučne sastanke, popularizovalo psihoanalitičke ideje, bavilo se prevodilačkim aktivnostima i obrazovalo buduće analitičare. Povremeno su održavali predavanja za širu publiku, a najverniji posetioci su bili članovi beogradske scene nadrealista, koja je bila veoma razvijena i avangardna, čak i van granica Srbije. Članovi su se sastajali mesečno u kancelariji dekana Filozofskog fakulteta. Nikola Šugar je u sklopu svojih didaktičkih aktivnosti analizirao Vojina Matića i Vladislava Klajna.
Sa početkom Drugog svetskog rata i nemačke okupacije zemlje, Beogradsko psihoanalitičko društvo je zabranjeno 1941. godine od strane kolaboracionističke vlade. Psihoanaliza je smatrana „jevrejskom naukom“ i zbog toga i zabranjena. Dakle, zbog tragičnih okolnosti Drugog svetskog rata, ova obećavajuća rana istorija je prekinuta. Od tada, pa do institucionalizacije Beogradskog psihoanalitičkog drustva kao člana Medjunarodne psihoanalitičke asocijacije (IPA) prošlo je više od pola veka.
Šugar je deportovan iz Subotice sa drugim Jevrejima na prinudni rad, prvo u Segedinu, zatim u Gross-Siegharts, Berger Belsen i na kraju u Terezinu, gde je prema nekim izveštajima umro od tifusa 1945. godine. Hugo Klajn je preživeo u Beogradu, živeći sa rodbinom pod pseudonimom. Nakon rata, bio je angažovan od strane jugoslovenskih vojnih vlasti da istraži slučajeve „ratnih neuroza“. Pripremio je detaljan izveštaj na ovu temu, koristeći psihoanalitičke teorije.
Razvoj psihoanalize u Jugoslaviji i Srbiji ušao je u novu eru nakon Drugog svetskog rata, uprkos stavu komunističkog režima koji ju je smatrao ne-naučnom i „buržujskom“ disciplinom. Ipak, tokom ovog perioda, psihoanaliza je pronašla svoje mesto u univerzitetskim udžbenicima, pre svega na Filozofskom fakultetu u Beogradu, Medicinskom fakultetu i u elementarnoj formi u nekim školskim udžbenicima, ostavljajući vidljive tragove na jugoslovensku kulturu i umetnost.
Među poznatim psihoanalitičarima pre Drugog svetskog rata, Vojin Matić je najznačajnije ime u razvoju psihoanalize. Hugo Klajn se povukao iz psihoanalitičke prakse i proveo ostatak života proučavajući Šekspirova dela i teoriju pozorišta. Osim Matića u posleratnoj psihoanalitički orijentisanoj psihijatriji i psihologiji se posebno izdvajaju: Slavka Brzev, Milica Jojić-Milenković, Vladislav Klajn, Ksenija Kondić, Milica Marinkov, Ljiljana Milosavljević, Vladeta Jerotić, Vladimir Petrović, Mirko Švrakić i Nevenka Tadić.
Vojin Matić je upisao studije medicine 1929. u Beču, ali zbog velike ekonomske krize, završava fakultet 1936. u Beogradu. Matić je prvi put došao u kontakt s psihoanalizom u Beču 1932. godine, prisustvujući predavanjima Osvlada Švarca o psihoanalizi, psihosomatskim bolestima i bračnim problemima. Tada je počeo da čita Frojdova dela i razvio interesovanje za psihijatriju. Matić je bio poliglota. Tečno je govorio u srpski, nemački, mađarski, engleski, ruski, italijanski, francuski i poljski jezik. Specijalizirao je neuropsihijatriju u Beogradu kod profesora Stanojevića i kao mladi neuropsihijatar nastavio je da čita dela Frojda, Adlera, Junga, Rajha, Jaspersa, a kroz Frejzera se zainteresovao za antropologiju, što ga je ispunjavalo zadovoljstvom dajući potvrde u kliničkom radu. Tako je Matić polako prešao sa neuropsihijatrije na psihijatriju, psihoanalizu, antropologiju i psihologiju, čemu se posvetio tokom čitavog života.
1937. godine, Vojin Matić upoznao je Nikolu Šugara na Neuropsihijatrijskoj klinici i pridružio se grupi koja se sastajala jednom mesečno na Filozofskom fakultetu. Prošao je didaktičku analizu sa Nikolom Šugarom tokom tri godine, opisujući je kao ortodoksnu, sa preciznim i sažetim tumačenjima. Međutim, sa početkom Drugog svetskog rata 1941. godine, bio je zarobljen i zajedno sa četrdeset jugoslovenskih lekara, deportovan u Nemačku, gde je radio na psihijatrijskom odeljenju.
Nakon povratka iz zarobljeništva, Matić je 1946. godine imenovan za asistenta na Neuropsihijatrijskoj klinici. Preko SZO-a, dobio je stipendiju 1948. godine i otputovao je u Pariz na usavršavanje kod profesora Aja, prvog profesora dečje psihijatrije koji je bio povezan sa najznačajnijim imenima u dečjoj psihoanalizi (Diatkin, Lebovici). Po povratku, dao je ostavku na klinici i završio karijeru na Medicinskom fakultetu. Nakon napuštanja Klinike za psihijatriju osnovao je Centar za medicinsko i pedagoško savetovanje 1953. godine, koji je bio osmišljen po francusko-američkom modelu sa fokusom na psihološki i socijalni rad. Današnji Institut za mentalno zdravlje, koji ima dobru saradnju sa Udruženjem grupnih analitičara, Udruženjem psihoanalitičkih psihoterapeuta i Beogradskim psihoanalitičkim društvom se razvio na osnovama i principima rada Centra za savetovanje.
Matić je nastavio svoju univerzitetsku karijeru na novootvorenom Odeljenju za psihologiju Filozofskog fakulteta, gde je predavao opštu psihopatologiju, mentalnu higijenu i psihopatologiju dece i adolescenata. Kao izvrstan nastavnik, obrazovao je značajan broj psihologa i psihijatara orijentisanih ka psihoanalizi.
Na IPA kongresu u San Francisku 1995. godine, Vojin Matić je izabran za direktnog člana IPA i dobio je posebnu povelju za razvoj psihoanalize. Preminuo je u Beogradu 1999. godine.
Milica Jojić-Milenković, Ljiljana Milosavljević, Slavka Brzev, Milica Marinkov i Vladimir Petrović bili su članovi grupe, koja je radila u Centru za savetovanje i završili didaktičku analizu kod Vojina Matićem. Dodatno, Ljiljana Milosavljević je prošla didaktičku analizu u Zagrebu sa profesorom Stjepanom Betlhajmom, direktnim članom IPA od 1953. godine.
Ratovi u bivšoj Jugoslaviji početkom devedesetih doveli su do raspada zemlje i formiranja šest nezavisnih država. Uprkos ovoj političkoj promeni, razvoj psihoanalize u Srbiji nastavio se kako unutar nacionalnog okvira tako i kroz međunarodnu saradnju sa IPA-om.
Institucionalizacija psihoanalize u Srbiji i pridruživanje IPA započeli su krajem 1980-ih godina osnivanjem Društva za proučavanje psihoanalitičke metode, pokrenutog od strane Dragana Vukotića, analizanta Vladimira Petrovića. Jedan od ciljeva društva bio je jačanje izdavačke delatnosti u oblasti psihoanalize. Sastanci društva održavani su u Savetovalištu za psihološku pomoć Filozofskog fakulteta, a prvi tom tekstova o psihoanalitičkoj tehnici objavljen je 1990. godine.
Prvi kontakt sa EPF-om uspostavila je Tamara Štajner Popović, analizant Vojina Matića, 1987. godine. Godine 1990. godine osnovano je Beogradsko društvo za razvoj psihoanalize, koje je u jednom trenutku imalo nekoliko desetina članova. Nekoliko članova grupe bili su u didaktičkoj analizi kod Vojina Matića. Nakon niza evaluacija u organizaciji IPA, stekli su status direktnih članova IPA na kongresu u San Francisku 1995. godine. Zajedno sa Vojinom Matićem, Tamara Štajner Popović, Aleksandar Vučo, Ivanka Jovanović-Dunjić, Gordana Marinkov-Vulević, Vida Rakić i Milorad Vukašinović primljeni su u članstvo IPA. To je stvorilo uslove za formiranje Beogradske psihoanalitičke studijske grupe. Ceo proces značajno je pomogla Han Groen-Praken, tadašnja predsednica EPF-a i Džon Kafka, koji su shvatili važnost širenja psihoanalize na Istočnu Evropu nakon pada Berlinskog zida. Beogradska psihoanalitička studijska grupa postala je članica IPA i EPF-a 1996. godine. Tamara Štajner Popović postala je prvi trening analitičar, a Sponzorski komitet je proglasio Milicu Jojić Milenković i Ljiljanu Milosavljević iz prve generacije Matićevih studenata za senior analitičare.
Uz podršku Sponzorskog komiteta IPA-e, Beogradska studijska grupa razvila se u Beogradsko (prelazno) psihoanalitičko društvo u martu 2003. godine. Na 45. kongresu IPA održanom u Berlinu 2007. godine, Beogradsko (prelazno) psihoanalitičko društvo postalo je punopravni (komponentni) član IPA-e.
Do 2010. godine, BPS je organizovao brojne radionice, seminare i međunarodne susrete na kojima su učestvovali članovi i kandidati društva. Gosti Beograda i Beogradskog psihoanalitičkog društva su bili istaknuti evropski i svetski psihoanalitičari.
Uz razvoj BPD-a, odnosi male grupe analitičara u edukaciji prema analizantima i kolegama postali su sve autoritativniji i manje transparentni što je dovelo do etičke žalbe IPA-u, nakon neuspelih pokušaja pregovora sa tadašnjim predsednikom Etičkog komiteta BPD-a.
Više komiteta IPA-e bilo je zaduženo da pomogne u pomirenju suprostavljenih grupa i pomogne BPD-u u razvoju demokratskijeg i transparentnijeg Statuta i procedura. Nažalost, ubrzo nakon okončanja njihovog mandata od strane administracije IPA razlaz je realizovan.
U oktobru 2018. godine, na inicijativu Aleksandre Bilinghurst, tadašnje potpredsednice IPA-e, ponovo je imenovan IPA Komitet za podršku, od dva člana – Ingrid Moeslein-Teising i Filip Rojs. Komitet i dalje sarađuje sa BPD-om, jer je njihov dragoceni doprinos prepoznat od strane obe predsednice, Virdžinije Ungar i Herijet Volf, pa im je mandat obnovljen.
Značajno je pomenuti da su više od decenije nemiri unutar društva bili prisutni u vidljivom ili nevidljivom obliku i uticali su kako na pojedince, društvo u celini i svim nivoima, sto se nastavilo i posle raspada. Ovaj period u istoriji BPD-a možemo najbolje opisati kao period latencije, tokom koga se radilo na proradjivanju traumatskih iskustava.
Glavni izvor za istoriju ranih pionira psihoanalize u Srbiji bio je Petar Klajnova knjiga „Razvoj psihoanalize u Srbiji“, objavljena u Subotici 1989. godine. Knjiga sadrži materijal prikupljen za magistarski rad i zasnovana je na intervjuima sa kolegama i rođacima nekoliko glavnih protagonista. Drugi izvor bio je tekst pripremljen za arhivu BPS-a od strane pokojnog Branimira Stojanovića, ali nikada nije bio objavljen: „Psihoanaliza i njihovi neprijatelji“, transkript panela sa nekoliko starijih psihoanalitičara iz Beograda.
Jedinstveno mišljenje psihoanalitičkih autora je da savremeni pacijenti i analizanti čine veoma heterogenu grupu. Međutim, ono što je zajedničko za sve one koji dolaze na psihoanalizu je određeni stepen psihičke patnje. U nekim situacijama taj razlog je jasan: aktuelno teška i kompleksna životna situacija zbog koje osoba oseća napetost i neraspoloženje; nekada jasni simptomi kao što su panični napadi, fobije, opsesivni rituali, generalizovana anksioznost do čijih uzroka i značenja dolazimo kroz psihoanalitički rad i odnos. Neki pacijenti ne mogu da dodju jasno u kontakt sa svojom patnjom i često koriste profesionalne ili kulturološke potrebe za psihoanalitičkim tretmanom da bi zatražili pomoć.
Sa druge strane koncept analizabilnosti (koji u ovom kontekstu podrazumeva izlečenje kao cilj) je skoro u celosti zamenjem konceptom pogodnosti za analizu (zasnovan na kapacitetu da se toleriše seting i iskuse transformativni procesi) (Limentani, 1972) i dostupnosti za analitički rad (Joseph, 1985).
Psihoanaliza kao terapijski pravac ima za cilj da omogući dugotrajne promene dotadašnjeg maladaptivnog psihološkog funkcionisanja i na taj način smanji psihičku patnju. Put ka tom cilju moguć je zajedničkim istraživanjem nesvesno koje oblikuje osećanja, misli i ponašanje. Ona daje mogućnost kontinuiranog, lekovitog uvida u teško dostupne, nepoznate, često nepodnošljive sadržaje uma koji su različitim, nesvesnim mehanizmima transformisani u simptome sa kojima pacijent dolazi kod nas. Drugim rečima i iz drugog verteksa, uz pomoć analitičarevog kapaciteta za sanjarenje (“reverie”) “pacijentu treba omogućiti da sanja svoje nesanjanje ili prekinute snove” koji se manifestuju kroz simptome (Ogden, 2004).
Kod osoba sa mentalnim problemima psihoanaliza može biti jedna od terapijskih tehnika, a nekada i jedina koja može pomoći. Poremećaji raspoloženja, razne vrste anksioznosti i strahova, trauma i tugovanje, smetnje u seksulanom funkcionisanja, teškoće formiranja i održavanja bliskih emocionalnih odnosa, neodlučnost, socijalne i profesionalne inhibicije, emocionalna nestabilnost i impulsivnost, psihosomatska oboljenja, teškoće učenja i razni drugi problemi ličnosti indikacije su za psihoanalitički tretman.
Psihoanaliza se preporučuje kod zdravih osoba kojima nedostaju određeni fini tonovi u životu, poput osećaja da ne žive svoje pune potencijale ili nedovoljno delikatne i neizbrušene aspekte ličnosti koji mogu biti uzrok interpersonalnih i profesionalnih teškoća i neuspeha.
U određenim psihijatrijskim stanjima poput antisocijalnog poremećaja ličnosti, kod akutnih psihotičnih i suicidalnih pojedinaca, bolesti zavisnosti u fazi kada još nije postignuta apstinencija i kod stanja intelektualne ometenosti/demencije indikovani su drugi oblici lečenja.
Efekti psihoanalitičkog tretmana se ogledaju u boljoj integraciji i razvoju ličnosti, razrešenju nesvesnih konflikata, poboljšanju interpersonalnih odnosa i većem kapacitetu “učenja iz iskustva” (Bion, 1962), rečju vođenju ispunjenijeg i kreativnijeg života.
Jedinstveno svojstvo psihoanalitičkog tretmana je to što omogućava aktivaciju – najčešće u ektremnim situacijama-psihoanalitičke funkcije koja je u stanju “da razume i šematizuje ono što je bilo nesvesno, nemisleće i nerazumljivo do datog trenutka i time smanji “psihičku bol” (Puget&Wender, 1987). Drugim rečima, psihoanaliza razvija unutrašnje uporište, sopstvenog pomagača u nadolazećim izazovima koji bi inače mogli da ometaju dalji psihološki razvoj ličnosti koji ima potencijal da traje celog života.
Postoji opšte slaganje da u psihoanalizi postoje različite vrste, metodologije i ciljevi istraživanja (Frisch i saradnici, 2010) od empirijskih do konceptulanih (Leuzinger-Bohleber, i saradnici, 2003). Zahvaljujući značajnim i korisnim strogo naučnim istraživanjima (Leuzinger-Bohleber) i drugim istraživačkim pristupima u domenu dečjeg razvoja sprovedenim od strane Fonagija i saradnika otvorila su se mnogobrojna nepoznata područja koja su imala veliki uticaj na psihoanalizu.
Tokom proteklih decenija veliki broj meta-analiza (istraživanja i studija), je pokazao da je efekat psihoanalitičkog tretmana značajan i dugotrajan, kao i da se povećava nakon njegovog završetka. Zbog svog specifično individualnog pristupa rešavanju problema pojedinca, psihoanaliza može poboljšati mentalno funkcionisanje kod nemalog broja psihičkih poremećaja različite težine.
Snaga psihoanalitičkog tretmana leži u tome što je usmeren ka uzrocima simptoma i egzistencijalnim problemima koji su doveli do potrebe za traženjem pomoći. Naglasili smo i ranije, da se psihoanaliza bavi celokupnom ličnošću, a ne samo ograničenim simptomima i dijagnostičkim kategorijama. Jedan od faktora koji čini psihoanalitički tretman efikasnim je verovatno i to što je dugotrajan, što omogućava proradjivanje centralnih tema i problema koji stvaraju i održavaju simptome i teškoće zbog kojih se traži pomoć.
Psihoanalitičar i neuropsiholog Mark Solms istraživao je odnos između Frojdovog revolucionarnog dela „Tumačenje snova“ i neuronauka. Cilj njegovog istraživanja bio je da poveže Frojdov teorijski okvir sa savremenim otkrićima, fokusirajući se posebno na moždane mehanizme uključene u sanjanje. U svom članku „Tumačenje snova i neuronauke“, Solms govori o tome kako su Frojdove teorije, uprokos tome što su im nedostajali empirijski dokazi tokom vremena njihovog stvaranja, našle potvrdu u sadašnjim istraživanjima neuronauka. Solms skreće pažnju na moždane strukture povezane sa sanjanjem, naglašavajući kako neurološka otkrića potvrđuju Frojdove koncepte poput nesvesnog i značaja snova u razumevanju ljudske psihologije. Tako, spajajući Frojdove ideje sa savremenim saznanjima iz neuronauka, Solms teži da validira određene aspekte Frojdovog rada kroz empirijske dokaze putem istraživanja funkcionisanja mozga.
S druge strane, psihoanalitičar Piter Fonagi poznat je po svojim istraživanjima zasnovanim na dokazima koja integrišu psihoanalizu sa empirijskim saznanjima, fokusirajući se prvenstveno na teoriju atačmenta i mentalizaciju. U teoriji atačmenta je istaknuto kako rana iskustva oblikuju stilove vezivanja i utiču na emocionalni razvoj. Njegova istraživanja su pokazala ključnu ulogu sigurnih obrazaca vezivanja u postizanju mentalnog blagostanja i rezilijentnosti tokom života. Fonagijev rad u oblasti mentalizacije ističe značaj razumevanja, prepoznavanja i imenovanja sopstvenih i tuđih mentalnih stanja (misli, emocije i namere) i posledicama na regulaciju emocija, interperesonalne odnose i psihološko funkcionisanje uopšte. Na osnovu svojih istraživanja Fonagi je razvio terapijske intervencije zasnovane na dokazima, posebno Tretman zasnovan na mentalizaciji (Mentalization-Based Therapy – MBT), što ima za cilj unapređenje sposobnosti mentalizacije kod osoba sa različitim mentalnim poremećajima, u smislu poboljšanja emocionalne i interpersonalne stabilnosti.
Oba pristupa naglašavaju neophodnost povezivanja psihoanalitičkih teorija sa empirijskim dokazima. Most izmedju teorije i prakse omogućava dublje razumevanje ljudskog uma i samog koncepta mentalnog zdravlja.
I pored velikih socio-ekonomskih, kulturloških, demografskih i tehnoloških promena koje se dešavaju od početka praktikovanja psihoanalize do danas, istraživanja ukazuju da ona predstavlja terapiju izbora kod odredjenih poremećaja ukoliko se žele postići dugoročno održivi rezultati.
Na kraju treba istaći da u analitičkoj seansi, koja je svaki put nova “eksperimentalna situacija”, radimo mnogo više stvari nego što možemo da pojmimo. Prepoznavanje i imenovanje onog što radimo je upravo cilj psihoanalitičkog istraživanja (Di Chiara, 1982).
Serbian 
English